«Әни, мин сине яратам, әгәр үлемем турында хәбәр килсә, шунда ук ышанма»

Украинада «Махсус операция» үткәрелә. Максатыбыз Украинаны азат итү. Кемнән, ничек? Ни рәвешле? «Новая газета»да чыккан берничә язманы кыскартып, «Безнең гәҗит» укучыларына да тәкъдим итәргә булдым.

РУСИЯ СОЛДАТЛАРЫ «МАХСУС ОПЕРАЦИЯГӘ» НИЧЕК ЭЛӘГӘ ҺӘМ КЕМНӘР УЛ?

Без Русия армиясенең Украинадагы чын югалтуларын белмибез. Төрле чыганаклар төрле саннар бирә, ләкин барысы да коточкыч, ә Русия Оборона Министрлыгыннан раслау яки кире кагу юк. Әле бит «махсус операция» башланганнан бер атна да узмады.

Яшь солдатлар контракт төзегән. Ләкин алар әле тиешле хәрби хезмәтне тәмамламаган булганнар. Сезнеңчә, мондый «сугышчылар» ничек көрәшергә тиеш? Нәрсә өчен? Ни өчен алар гарипләнергә, үләргә тиеш, кичә генә президент та тугандаш халык дип атаган кешеләр яшәгән илдә бит?

Әңгәмәдәшләр борчылудан хәлдән тайган: алар хәзер балаларының кайда икәнен белергә тели. Ләкин аларны хәтта беренчел якынча җавап белән дә сөендермиләр.

Павел АБРАМОВ (хезмәт урыны һәм часть номеры редакциядә бар)

Аның әнисенең исеме Елена Александровна Абрамова.

– Минем улым һөнәре буенча инглиз һәм француз телләре укытучысы. Ул мото-укчы бригадасында ефрейтор булып хезмәт итә. Павел Державин исемендәге Мәскәү дәүләт университетын тәмамлаган һәм шундук хәрби хезмәткә алынган, гәрчә яссы табанлы һәм сәламәтлеге буенча бик үк нык булмаса да.

Яхшы укыды. Хәрби хезмәттән качарга тырышмады. Минем әнием яшәгән Рязань өлкәсеннән аны Ерак Көнчыгышка хезмәт итәргә җибәрделәр, әнисе сүзләре буенча, ул Ватанны профессиональ яклаучы булырга ниятләмәгән. Ләкин соңыннан «үз теләге белән» мәҗбүри килешүгә кул куйган.

Елена болай ди: «Контракт төзүдән баш тарткан һәр кеше көне буе авыр тартмалар ташырга тиешле махсус күнегү мәйданына җибәрелгән. Күпләр моңа түзә алмый, гадәти шартларга кире кайту өчен контракт төзегән. Улымның аркасы шул кадәр эштән чыкты ки, ул госпитальгә эләкте. Аннан ул теге «эшкә» кире кайтмаска, контракт төзергә карар кыла. Өстәвенә хезмәт хакы да вәгъдә итәләр – 45 мең сум, ә безнең районда укытучы буларак ул 1 минималь хезмәт хакы гына алачак. Улы имзасын куйган, әмма армиядән тизрәк китәргә теләгән.

Павел 2021нче елның сентябрендә ике еллык контрактка кул куйды. Елена сүзләре буенча, вәгъдә ителгән 45 мең сумны ул алмады. Аның пособиесе 27 мең сум.

– Физик күрсәткечләр өчен стандартны тапшыра алмасаң, ул тагын 5 мең сумга киметелә, – дип ачыклый Елена. – Тагын гел акча җыялар: йә казарманы ремонтлау өчен, йә бензин өчен, яисә башка нәрсә өчен.

Бер ел да хезмәт итәргә өлгермәгән Павел Абрамов Украинадагы «махсус операция»гә килеп эләккән. Шул вакыттан әнисе улының кайда икәнен, аның белән ни булганын, сәламәтлеген, хәтта исәнлеген бөтенләй белми.

– Минем улымны алдадылар, – дип бу сүзләрне ул кат-кат тәкрарлый.

Елена болай ди: «Павел Ерак Көнчыгыш хәрби округында хезмәт итә. Гыйнварда Брянскига җибәрелде. Барлык солдатларга да танышу өчен шул приказ күрсәтелде, командировка кәгазе имзаланган хәтта.

Ерак Көнчыгыштан илнең көнбатышына поезд ике атна барган. Февраль башында ул Брянск өлкәсенә килде. Аларга төймәле гади телефоннар рөхсәт ителә, һәм Павел көн саен әнисе белән элемтәгә керә. Шуңа күрә ул боларын белә.

Брянскида аларның часте якынча дүрт сәгать торган. Бу вакытта хәрбиләргә вагоннардан чыгарга ярамаган. Аннары поезд Белоруссиягә киткән.

Елена, Белоруссиядә Русия белән уртак күнегүләр планлаштырылганын хәбәрләрдән ишеткән һәм улы өчен гадәттәгедән артык борчылмаган.

Елена дәвам итә: «Белоруссиядә, Белоруссия-Украина чиге буйлап урнашканнар. Кем Припять өстендә, кем Гомель янында, кем кайда, ләкин чик янында. Алар палаткаларда яшәгән. Торак пункт янында булганнар продуктларны сатып алган. Улым көн саен бер минут элемтәгә керде, чөнки анда роуминг».

22нче февральдә Павел әнисенә Украина чигеннән ике-өч чакрымда гына булуларын, Украина территориясен күрүләрен әйтә.

...Бу көнне Павел әнисе белән тыныч кына сөйләшә алмаган: «мине әхлакый яктан сындырдылар» дип кычкырган. Ана улын авырлык белән тынычландыра алган, ләкин ул шул мизгелдән үзенә урын таба алмый.

– 23нче февральдә кич белән, сәгать унда шалтыратты, – Еленаның сүзләрен тамагындагы төер томалый. – Әни, алар безне тезделәр дә әйттеләр: без Белоруссия чиген законсыз чыкканбыз, командировка өчен документыбыз Брянскига имзаланган, һәм без булырга тиешле урынны рөхсәтсез калдырып китәргә батырчылык иткәнбез. Сезнең Русия армиясе белән бернинди бәйләнешегез юк, сез дезертирлар дигәннәр. Аларның үз командирлары шулай дигән... Мин бүтән әниләр белән сөйләштем – бер үк нәрсә. Аларга шулай ук бернинди өстәмә түләүләр хокукы юк дип әйткәннәр. Чөнки аларның командировкалары Брянскига, ә Брянскины рөхсәтсез калдырганнар. Ничек рөхсәтсез?! Белоруссиядәге өйрәнүләр ни?! Поезд ник Белоруссиягә киткән?

Аннары, алда дисбат көтә, Украинага бару яхшырак булыр, дигәннәр. Улым телефоннан кычкыра: «Әни, безне саттылар!»

Мин төне буе йокламадым. Булмый, дип үз-үземне ышандырдым. Ләкин бишенче яртыда шалтыраткач, телефонда самолетлар гүләве ишетелә иде: «Әни, алар безне машиналарга утырта, без китәбез, мин сине яратам, үлемем турында хәбәр килсә, шунда ук ышанма. Тикшерт».

Мин улым турында башка бернәрсә дә белмим. Башкалар да балалары турында берни белми, алар элемтәгә чыкмый. «Новая Газета» карамагында Елена хикәясенең мондый ситуациядә калуына барлык раслаулар бар: аның прокуратурага һәм улы хезмәт иткән хәрби частька да мөрәҗәгатьләре копияләре... Рәсемнәре дә.

ЕВГЕНИЙ РОСТОВЦЕВ ТАРИХЫ

Алевтина Леонидовна Ростовцева белән сөйләшү кыен. Ул елый, сулкылдый, тыны кысыла. Оныгы ятим, әнисе Женяга 7 яшь булганда үлә, шуннан бирле әбисе аны берүзе үстерә. Алевтина Леонидовна компьютерны куллана белми, оныгын эзләп кая барып бәрелергә аптырый. Елена болай ди: «Женяны, минем аңлавымча, контракт төзергә күндергәннәр».

Ләкин ул әбигә армиядән китәргә теләгәнен әйткән. Соңгы сөйләшү 22нче февральдә.

Женя әбисе белән Пермь өлкәсендә яшәгән, һәм мәктәптән соң Киров өлкәсендәге техникумга укырга кергән. Аннан поезд машинисты булып өйләренә кайткан. 2020нче елның октябрендә 18 яшьлек Женя армиягә алына. «Ул Пермьдә өч көн үткәрде, аннары Уссурийск командирлары килеп шунда алып китте», – ди әби. – Автобатта хезмәт итәрсез, категорияле шоферлыкка ия булырсыз, дигәннәр. Шунда ук контракт тәкъдим иткәннәр. Шалтыратты һәм кул куярга теләвен әйтте. Мин әйтәм: «Ризалаша күрмә!»

«Алар акча түләргә сүз бирделәр, хәрби дәрәҗәсе булачак, мин өйрәнермен», – ди. Кул куйган.

Әби оныгына армиядә нинди акча вәгъдә ителгәнен хәтерләми, ләкин аларның Пермьнәре өчен начар түгел. Ләкин чынлыкта вәгъдә ителгән хезмәт хакы булмаган: башта 18 мең, аннары 24 мең сум гына, – дип дәвам итә әби. «Алар казармада яшәде, ләкин анда хәтта яктылык та юк иде. Аннары ул дуслары белән фатирда яши башлады, фатир өчен 5 мең түләргә туры килде. Форманы да үзләре сатып алырга тиеш иде. Башкасы да үз хисапларына. Аннары болай да акча җыялар: бензин өчен, ниндидер плакатлар өчен һәм башкалар. Аның акчасы җитмәгәч, мин булыштым. Ул әйтә: «Әби, мин боларның барысыннан да арыдым, контрактны туктатасым килә» Нигәдер, ул моны эшли алмады.

Гыйнвар башында Женя әбисенә шалтыратып, Белоруссиягә өйрәнүләргә җибәрелүен әйткән. Февраль аенда ул оныгының Белоруссиядә булуын белгән, ул аңа SMS язган, шалтырату бик кыйммәт. Аннары ул Белоруссия һәм Украина чигендә булуын язган. Аннан башка хәбәр юк.

УКРАИНА ХӘРБИЛӘРЕ ӘСИРЕ АНАСЫ УЛЫН КАЙТАРЫРГА ТЫРЫША

«Мин сәясәттән һәм хәрби структуралардан ерак кеше, гап-гади әни. Улым Рафик Рахманкулов әсирлеккә төшкән. Мин акылдан язмаска тырышам», – дип яза Петровск шәһәрендә яшәүче Наталья Рузанова Яндекс.Зен битендә.

Наталья гаиләсендә алты бала. Рафик уртанчысы (часть номеры редакциягә мәгълүм). «Без тыныч кешеләр. Башкалар кебек үк, гадәти тормыш белән яшәдек», – дип елый Наталья.

«Безнең балаларның уртак гадәте бар: әниләрен хәсрәтләндермәскә. Рафикның абыйлары һәм дус кызлары аның Украина чигенә күнегүләр өчен җибәрелүен белгәннәр, мин белмәдем.

24 февральдә төштән соң, Рахманкуловның дусларының ВК бите беренче Русия тоткыннарының фотосурәтләре бастырылган Украина Эчке эшләр министрлыгы киңәшчесе Антон Герашченконың хәбәренә сылтамалар белән тулган.

Рәсемдә Рафик та бар. Соңрак, подвалда төшерелгән видео пәйда булды.

«Егет йөзендә кыйналу эзләре күренеп тора. Рафикның куркуы, аптырашта калуы сизелә, – ди Наталья. – Мин балам тавышын ишеттем. Аны экранда күрдем: мондагы кебек – кулыңны суз! Ничек мин аны өйгә алып кайта алам? Кемгә ярдәм сорап ялварырга?»

Наталья гаиләсе байлыкта яшәми. «Ирем белән сменада йөрим. Ул монтажлаучы. Мин Электростальдагы спорт кибетендә склад эшчесе».

Рафик, яшүсмер чагында, әтисе белән зур шәһәрләргә төзелеш эшләренә йөргән. 2021нче елның язында армиягә китә. Әнисе әйтүенчә, Рафик – хәрби белгечлек буенча танкист. «ВК» битендә хезмәттәшләре белән фотолары бар.

Декабрь аенда Рахманкулов контракт төзегән.

«Хәрби карьера турында хыялланмады. Хәрби ипотекага торак алу мөмкинлеге кызыксындырды, чөнки ул өйләнергә җыена. Дус кызы каршы килде, ләкин... Мин дә тотрыклы акчасы була, дип сөендем, ахмак», – дип көенә ана.

Улының әсир төшүе турында белгәч, Наталья часть командирына шалтырата. «Командир, андый мәгълүматлар бездә юк, мәгълүмат контрразведка аша тикшерелә, дигән. Борчылмаска киңәш иткән. Янәсе, әсирлектә булса да, ул Женева Конвенциясе яклавында һәм газап чикмәячәк».

«Президент хакимиятендә хәрби гамәлләр белән шөгыльләнмәүләрен әйткәннәр. Оборона министрлыгында кабул ителми торган көн иде. Генераль прокурор әле җавап бирмәгән. Анда балаларыбызны җибәргән кешеләргә мөрәҗәгать итүнең ни мәгънәсе бар? Алар нәрсә әйтә ала? Улым кайда, алар белми. Нигә шулай эшләделәр, җавап бирмиләр. Егетләрне аннан чыгарыр өчен нинди чаралар күрәчәкләрен беләсем килә.

Хатын Украина Оборона министрлыгының электрон кабул итүенә хат язган. Җавап булмагач, югалган солдатларның туганнары өчен Украина кайнар линиясенә шалтыраттым, аларның телефон номерлары социаль челтәрләрдә күрсәтелгән. «Хәтта тавышлары да ишетелмәде, ләкин акча минем хисапны чистартты»

Солдат әниләре комитетына мөрәҗәгать иткәч, ата-аналардан шалтыратулар сәгать саен килә, диделәр.

Наталья социаль челтәр аша башка солдатларның ата-аналарын табарга тырышкан. Әмма контактка керүче табылмаган. «Бәлки, кешеләр украинлылар нәфрәтеннән куркалардыр. Миңа украиннар исеменнән куркытулар җибәрделәр инде, сугышка каршы митинг оештыруны таләп иткән охшаш таләпләр. Ләкин украин ягын аңлыйм, дип әйтәсе килә. Аларга авыр. Бу еллар буе дәвам итә, кешеләр ачулы. Мине тагын гаҗәпләндергәне шул: социаль челтәрләрдә улым белән булган хәл турында язганда, миңа рус кешеләре ышанмады. Хәтта хатын-кызлар да теләктәшлек белдермәде. Алар Рафик фотосурәтендәге киемнәрне, детальләрне өйрәнә, гаеп табалар һәм бу ялган дип игълан итәләр! Алар рәсми чыганакларга ышана, чөнки Оборона министрлыгы Русия ягында югалтулар һәм тоткыннар юк дип әйтте».

Ирина ТУМАКОВА, Надежда АНДРЕЕВА

«Новая газета»

Кыскартып әзерләде Илфат ФӘЙЗРАХМАНОВ