Сабыйлыкны урладылар, әмма рухи байлыкны урлый алмадылар

…Ул көнне без дәресләр башланганчы, тын да алмыйча, класс җитәкчебез Хәнифә апа Абдуллинаны тыңладык. Ул безгә газетадан Мәскәү кызы Зоя Космодемьянскаяны фа­шистлар асып үтерүе турында укыды. Һәр көнне әти-абыйларыбызны бөтен авыл белән басу капкасына кадәр озатып калсак та, сугыш дигән афәт безнең аңыбызга барып җит­мәгән булган икән әле. Ә бүген, бүген ул бәгырьләрне тел­гәләде. Шулай итеп, без көн дә сугыш дәһшәте турында ти­рәнрәк төшенә бардык. Краснодар комсомоллары, Газинур Гафиятуллин, Гастелло кебек батырларның язмышлары да безгә мәгълүм булды. Бер-бер артлы классташларыбыз Гәрәй, Йосыф, Әхәт, Гали, Рәшитнең әтиләре батырларча көрәшеп һәлак булуы хакында кара мөһер сугылган хатлар килә башлады. Йөзләрдә сагыш, күзләрдә моң арта торды. Яраткан укытучыларыбыз Г. Абдуллин, Г. Заһидуллин, Һ. Зыятдинов абыйларның үлгән хәбәрләре килде. Кайгырып йөрүдән мәгънә юк, ни булса да эшләргә, фронтка ярдәм итәргә кирәк иде.

Кич утырып, җиделе лампа яисә шәм яктысында фашист­лар тырнагыннан азат ителгән җирләрдәге халыклар өчен кием-салым, йорт кирәк-яраклары әмәлләп, бүләкләр әзер­либез. Авыр дисәк тә, без әле тыныч тылда, ничек тә түзәр­без, менә андагы сугышчыларның хәле хәтсез кыендыр.

Без җылы оекбашлар, шарфлар, бияләйләр бәйләп, тә­мәке янчыклары, кулъяулыклар чигәбез, җылы чолгау­лар әзерлибез. Аларны Авыл Советы рәисе Вафия апа җитәкчелегендә аерым капларга тутыралар һәм фронтка җибәрәләр. Кайвакытта таныш түгел сугышчылардан рәх­мәт хатлары килеп төшә. Безнең башлар күккә тия, ә әниләр күз яшьләрен сөртә. Бу вакытта алтынчы класста укыган чагыбыз. Хатларга бергәләп җавап язабыз.

Ул елларның кышлары да рәхимсез булды. Мәктәптә дә суык иде. Кара савытындагы буяу бозлана. Өсне чишенмичә генә укыйбыз. Хәзер сабын төрә торган сары кәгазьдән дәфтәрләр тегәбез. Ул кәгазь дә сирәк эләгә. Дәреслекләр булмаганга, укытучы сөйләгәннең берсен дә калдырмыйча, шул дәфтәргә язып барырга тырышабыз. Куллар күшегә, бармаклар карыша, тыңламый. Ә икенче көнне ник берәү дәрескә әзерлексез килсен. Барысы да сөйләргә теләп, кул­ларын күтәрә.

Безгә, 12-13 яшьлек пионерларга, җәен колхоздагы эш­нең көч җиткән кадәрен, хәтта артыграгын да ышанып тапшыралар иде. Кулга чалгы алдык. Болында печән, басуда борчак чабарга өйрәнеп киттек. Атлы ургыч артыннан көл­тә бәйләү эшләре безгә тапшырыла иде. Күз аллары караң­гылана башлый, алай да баш күтәрми эшлибез. Ничек булса да, ашлык басуда калмасын: безгә шунысы кыйммәт.

Балчык эшенә туры килгәндә, аеруча хәлсезләнә идек. Сине хәллерәкләр алмаштыра тора, тик эш кенә тукталма­сын. Утырып тамак ялгап алу һәркөн билгеләнгән вакытта, бер тапкыр гына була. Кемдер алабута яки кычыткан күмә­че, кемдер талкан, кем көлдә пешкән бәрәңге, суган кыягы, кыяр алып килә. Барысы да уртак табынга куела.

Иң кызу эш фронтка ашлык әзерләп озатканда булган­дыр. Ындыр бригадиры Фәүзия апа Динмөхәммәтова бу кампанияләрнең төп оештыручысы була иде. Бездән 5-6 яшькә олырак Мәрьям апа Сафина җитәкчелегендә пионер­лардан сугу бригадасы оештырды ул. Бригадабызда Ра­уза, Мәдхия, Равия, Маэма, Рәйсә һәм мин. Көлтә кертүче, салам тарттыручы малайлар Бәхрәм, Йосыф, Гәрәй, Илсур, Гали. Өлкәннәрдән калышмас өчен ничек тырышуыбызны бүгенге балаларга сөйләп аңлату мөмкин түгел.

Белмәгән эшне өйрәтүдә дә, рух күтәренкелеге биреп торуда да Мәрьям апа безгә таяныч иде. Каян юату сүзләре таба, каян бөтен эшнең рәтен белә диген?! Алга яхшырак ат­лар куела. Ашлык төялеп, олаулар әзерләнеп беткәч, ола­учылар (алары да безнең яшьтәге малайлар) «без киттек» дип хәбәр салалар. Без аларны җыелышып озатып калабыз. Менә шул вакытта без кичергән горурлыкны беркем дә тел белән генә аңлатып бирә алмас иде. Шушы ашлык әтиләре­безгә, абыйларыбызга күмәч булып барып җитә дип уйлау күңелгә рәхәтлек, канәгатьләнү хисе бирә. Гүя ул бүген үк яки иртәгә үк барып җитә дә, бу хәлгә әти-абыйларыбызның исе китәр кебек. Шул хис һәм горурлыктан арыганнар онытылып, безнең көчебез тагын да арткан кебек була, тагын да күбрәк эшлисе килә. Тиздән җиңү килеп, әтиләр, абыйлар кайтыр да, җиңүдә сезнең дә өлешегез зур булды, инде рәхәтләнеп ял итегез, дияр көнне көтеп хыялландык. Ләкин әтиләр, абыйлар бик сирәк кайтты шул.

Язучы М. Мәһдиев әйтмешли, фашистлар безнең буын­ның сабыйлыгын урладылар, әмма күңелләрдәге рухи бай­лыкны урлый алмадылар.

Фәүзия ВАХИТОВА,

Саба районы, Эзмә авылы